fbpx
Kategoriler
Harvard Obezite Serisi Obezite

Bebeklerde Obezite: Gebelik Süreci ve Obezite

Bebeklerde obezite konusunda gebelik süreci önemli midir? Bebeklerde fazla kilo nedenleri nedir? Anne sütü ya da mama obezite yapar mı? Artık 3-4 yaşlarındaki çocuklarda dahi obezite ve aşırı kilo gözlenmektedir. Dolayısıyla bebeklerde obezite riski olmaması için önlemler daha erken alınmalı.

Bunun nedeni, kilolu geçirilen gebelik midir? Hamilelikte annenin şişman olması, bebekte kiloya yol açar mı? Bu yazımızda bilimsel araştırmalar ışığında, hamilelik ve bebeklerde obezite riskini inceleyeceğiz.

Bebeklerde Obezite Nedenleri

Önceleri, talihsiz bir kadere sahip olmakla ilişkilendirilen bebeklerde obezite, aslında çok daha derin ve karmaşık kökenlere sahiptir. Genler, tıpkı çevre ve gen-çevre etkileşimlerinde olduğu gibi, bireylerin fazla kilo alma eğilimleri konusunda açıkça rol oynamaktadır.

Rahim içi çevresinde başlayarak, yaşamın ilk yılları devam eden erken dönem etkileri, yaşam süresi boyunca kilo alma  ve yağlanmayı şekillendirmektedir.

Yüksek doğum ağırlığının obezite, diyabet ve diğer yetişkin hastalıklarıyla ilişkili olduğunu gösteren sonraki veriler bulunmaktadır. Doğum öncesi hazırlık ve öngörü sürecini de kapsayan, fetüs ve bebeğin gelişimini etkileyen “gelişimsel kökenler hipotezi”nin yayılmasına yardımcı olmuştur.

Bu dönemleri, her birinde çocukluk ve yetişkinlikte görülen obezite üzerinde önemli etkilere sahip bazı faktörler ortaya çıkmaktadır. Bu makale, yetişkinlerin ağırlıkları ve obezite gelişimiyle ilgili, doğum öncesi ve erken dönemin bazı temel etkilerini özetlemektedir. 1980’lerde İngiliz epidemiyoloji uzmanı David Barker ve meslektaşları tarafından yürütülen bu araştırma, kronik hastalıkların “fetal köken hipotezi” olarak büyük ilgi çekmiştir.

Onlar, bu araştırmaya doğrultusunda sundukları hipotez dâhilinde, koroner kalp hastalığı, tip 2 diyabet, inme/felç, hipertansiyon ve diğer kronik hastalıkların kısmen fetal yaşam ve bebeklik dönemindeki yetersiz beslenme nedeniyle geliştiğini ileri sürdüler.

Obezite Oluşumunda Prenatal (Doğum Öncesi) Etkiler

Bebeklerde obezite
Bebeklerde obezite

Uterusun sıcak, besleyici ve hormon bakımından zengin ortamı cenin gelişimi üzerinde derin etkiye sahiptir.

Gelişim sürecinin kritik veya hassas periyotlarındaki ve rahim içi ortamdaki kısa veya dalgalı değişiklikler ile daha uzun vadedeki değişiklikler, geri dönüşü olmayan ve ömür boyu sürecek sonuçlara neden olabilir.

Bu doğrultuda, bebeğin beslenmesi ve ileri dönem hayatındaki sağlığını şekillendiren 3 değiştirilebilir doğum öncesi faktör ortaya çıkmaktadır.

  • Gebelik sürecinde annenin sigara tüketim alışkanlıkları
  • Gebelik sürecinde annenin aldığı kilo
  • Gebelik sürecinde annenin kan şekeri seviyesi, özellikle gebeliğe bağlı (gestasyonel) diyabet geliştirip geliştirmediği.

Annenin yaptığı gebelik diyetinin, aynı zamanda fetüsün gelişi ve doğum ağırlığını etkilemesi sezgisel bir anlayış oluştursa da, bu yöndeki kanıtlar tutarsızdır.

Sigaranın Bebeklerde Obezite İçin Etkisi

Gebelik sırasında sigara içmek fetal büyüme oranını yavaşlatmakla birlikte, hamilelikte sigara içen kadınların çocuklarının obez olma ihtimali, sigara içmeye kadınların çocuklarına göre daha yüksektir.

14 çalışmanın meta-analizinde, gebelik sırasında sigara içilmesi, çocukluk çağındaki şişmanlık riskinin yüzde 50 daha yüksek olmasıyla işkillendirildi. Çocukların obezite durumlarının incelendiği araştırmaların çoğu 3 – 7 yaş aralığındaki çocukları incelerken, bir araştırma 14 yaşı baz almış. Bir diğeri ise çocukları genç yetişkinlik dönemine kadar takip etmiştir.

Gebelikte Kilo Alma ve Çocukluk Çağı Obezite Riski

Hamilelik sırasında aşırı kilo artışı, günümüzde, Tıp Enstitüsü’nün ilk kez, gebeliğe bağlı kilo alımı için öneriler sunduğu 1990 yılından daha sık görülmektedir. Ek olarak, pek çok gebeliğe aşırı kilolu ya da obez olarak başlamaktadır.

Bu endişe verici değişiklikler, bir zamanlar Tıp Enstitüsü tarafından normal kabul edilen kilo alma değerlerinin aslında çocuklukta obezite riskini arttırdığını gösteren yeni kanıtlar doğrultusunda, hamilelik süresince sağlıklı kilo alımının nasıl olacağı yönünde çalışmaları harekete geçirmiştir.

Boston bölgesinde yapılan ve 2000 kadın ve çocuğunu hamileliğin başlangıcından itibaren takip etmeye başlayan Viva projesi bu noktada bir örnek olup,  adaylar, erken ergenlik dönemine kadar incelenmeye devam edilecektir. Araştırmacılar, bu gruptaki verileri kullanarak, annenin 1990 yılında Tıp Enstitüsü kılavuzlarında tanılanan hamilelik süreci kilo alım değerleri ile çocuğun 3 yaşındaki obezite riski arasındaki ilişkiyi değerlendiriştir.

Hamilelik döneminde aşırı kilo alan kadınların çocuklarında, yetersiz kilo alan kadınların çocuklarına kıyasla, 3 yaş döneminde aşırı kilolu olma riskinin 4 kat daha fazla olduğu görülmüştür. O dönemde yeterli bir ağırlıkta olduğu kabul edilen kadınlar bile, yetersiz ağırlıkta olan kadınların çocuklarından, 3 kat daha yüksek obezite riskine sahip çocuklar doğurmuşlardır.

Gebelikte Alınan Kilolar Bebeği Şişmanlatıyor

Son zamanlarda, 1989 ile 2003 yılları arasında Michigan ve New Jersey’de kardeş doğumlarının yapıldığı bir popülasyonun baz alındığı grup çalışmasında, 513.501 kadın ve 1.116.750 çocuk incelenmiş ve sonuçta gebelikte kilo alımı ve doğum ağırlığı arasında tutarlı bir ilişki olduğu belirtilmiştir.

Gebelik döneminde 18 – 22 arası kilo alan kadınların bebekleri ile karşılaştırıldığında, 53 kilodan fazla kilo alan kadınların bebeklerinin doğum ağırlığının daha fazla olduğu ve ikiz doğumlarda 8,8 kilonun üzerine çıkmalarının daha olası olduğu tespit edilmiştir.

Bu araştırmalara ve diğer kanıtlara dayanarak, Tıp Enstitüsü (IOM) doktor ve uzmanları tarafından obez olan kadınlara yönelik hamilelik süresince hedeflenen kiloya ulaşmaları için yeni yönergeler sunulmuştur.

Buna göre, örneğin, gebelik öncesinde vücut kitle indeksi normal aralıkta olan ( 18,5 ile 24,9 arası) kadınlar 25 – 30 kilo almalıyken, 25,0 ile 29,9 arasında olan kadınlar 15 – 25 kilo, BMI değeri 30 ya da daha yüksek olanlar ise sadece 11 – 20 kilo almalıdırlar.

Gebelik Şekeri ve Bebeklerde Obezite

Gebelik sürecinde kazanılan ağırlık öncelikli olarak yağ dokusu olmaktadır.  Yağ dokusunun çoğalması genellikle gebeliğin ortasında başlayan relatif insülin direnci durumuna eşlik eder. Bu uyarlanabilir yanıt, glikoz ve diğer yakıtların plasenta üzerinden daha verimli aktarılmasını sağlar, böylece fetüs büyür.

Fakat fetüsün yüksek kan şekeri ve yüksek insülin dönemlerine tabi tutulması da mümkündür. Bunlar, doğumda genellikle daha büyük boyutta olan vücut yağının artmasına neden olabilir. Çoğu çalışma, doğum ağırlığının doğrudan BMI’dan daha ileri derecede ilişkili olduğunu göstermektedir, bu nedenle bir annedeki gebelik diyabeti çocuğunda obezite oluşumuna katkıda bulunabilir.

Gestasyonel Diyabet Obeziteyi Artırıyor

Gerçekten de, iki Amerikan sağlık planında 5-7 yaş arasındaki çocuklar arasında, anneleri gebelik haftası için diyabetik olanlar için yüksek ağırlık riski, anneleri diyabetli olmayan çocuklar ile karşılaştırıldığında artış gösterdi. Anneleri gestasyonel diyabet tedavisi gören çocuklar arasında, anneleri daha az şiddetli glikoz intoleransı olan çocuklarınkine eşit derecede daha düşük risk taşıyordu.

Bu veriler, gestasyonel diyabet tedavisinin çocuklukta şişmanlık riskini azaltabileceğini düşündürse de, anneleri gestasyonel diyabet tedavisi denemesine katılan 4-5 yaş arası çocuklarla ilgili daha yakın tarihli bir araştırmada, hafif gestasyonel diyabet için tedavi görmüş ve görmemiş kadınların çocukları arasında obezite oranları arasında fark bulunamamıştır.

Jüri, gestasyonel şeker hastalığının çocuklukta şişmanlığa neden olduğu fikrini dışarda tutsa da, ancak gebelik diyabetinin önlenmesi ve tedavisi bebeğe başka yollarla da yarar sağlamaktadır.

Doğum Sonrası Etkiler ve Obezite

Çevresel etkiler doğumla birlikte bitmez. Bunun yerine, annenin genleri, yaşam biçimi ve fizyolojisi tarafından kontrol edilen küçük ve sınırlı bir alandan, eşit etkilere sahip sınırsız bir ortama geçerler. İleri yaşamda ağırlığı etkileyen üç değiştirilebilir faktör şu şekilde sıralanmıştır.

  • Bebeğin kilo alma hızı
  • Bebeğin emzirilme süresi (Türkiye’de ilk 6 ay sadece anne sütü alma oranı sadece %10)
  • Bebeğin uyku süresi

Bebeklerde Obezite Riski

Doğumdan sonraki ilk hafta ya da aylarda hızlanan kilo artışı, hayatın ilerleyen dönemlerindeki yüksek vücut kitle indeksi (BMI) ve obezite ile ilişkilidir. 2005 yılında Baird ve meslektaşları tarafından gerçekleştirilen sistematik araştırmada, bebek ve çocuklardaki kilo alma durumları ve ileri dönem obezite riskine ilişkin 10 çalışma incelenmiştir.

Bu 10 araştırmanın 7’si ilk dönemlerde hızlı büyüme gösteren bebeklerin, normal büyüme gösteren bebeklere göre, ilerleyen dönemdeki obezite riskinin daha yüksek olduğunu ortaya koymuştur.

Emzirme ve Obezite Riski

Anne sütü ve bebeklerde obezite
Anne sütü ve bebeklerde obezite

Anne sütü ile beslenmeye (emzirme) başlanması ve süresi, her ne kadar tartışmalı bir konu olsa da, ilerleyen dönemlerde obezite gelişimini etkileyebilmektedir. Emzirme ve biberonla beslenme karşılaştırmasını içeren 2 meta analizinde, emzirmenin yüzde 13 – 22 arası bir değerde ileri dönemde görülen obezite riskini azalttığı ortaya çıkmıştır.

Diğer yandan anne sütü alma süresi de önemi olabilmektedir. Emzirme süresi ile ilgili yapılan 17 araştırmanın meta analizinde, bebeklerin emzirildiği her bir ek ay için, ilerleyen dönemlerdeki obezite riskinin yüzde 4 azaldığı sonucuna ulaşılmıştır.

Emzirme ve obezitenin benzer sosyoekonomik ve kültürel faktörlerden etkilenebileceği söz konusu olduğundan, emzirmenin tek başına obeziteyi önlediği kesin değildir. Her ne kadar, emzirmenin çocuklukta şişmanlığa karşı koruma sağladığı yönünde tartışmalar devam ediyorsa da, emzirmenin anneler ve bebekleri açısından kanıtlanmış pek çok faydası vardır ve bu faydaların çocukluk ve obezite ilişkisinden bağımsız bir şekilde değerlendirilmesi gerekmektedir.

Bebek Uyku Süresi ve Obezite Riski

İlgi çekici araştırma, yetişkinlerde kısa uyku süresi ve kilo artışı arasında bir ilişki olduğunu ortaya koymuştur. Bu doğrultuda, benzer bir ilişki bebekler için geçerli olabilir. 915 çocukla gerçekleştirilen tahmini değerlere dayalı bir grup çalışmasında, günde 12 saatten daha az uyuyan bebeklerin, günde 12 saatte fazla uyuyan bebeklere göre, 3 yaşında aşırı kilolu olma riskini 2 kat daha fazla taşıdığına ulaşıldı.

Bebeklerde daha kısa süreli uyku süresi ilişkili faktörler arasında gebelik sırasında annenin yaşadığı depresyon, katı gıdalara erken başlanması (4. aydan önce) ve bebek/çocukların televizyon izlemesi yer almaktadır.

Doğum Öncesi ve Sonrası Faktörler Obezite Riskini Artırır

Obezitenin prenatal ve post-natal belirleyicileri yaşam süresince farklı zamanlarda çalışsalar da, ilave ya da sinerjik etkilere sahiptirler. Bu açıdan ileri yaşam sürecinde gelişimsel etkilerin obezite üzerindeki etkisinin ölçümlenmesinde birlikte düşünülmeleri gerekir.

Gilman ve arkadaşları, Viva Projesinde kayıtlı 100 anne – çocuk çifti verilerinden yararlanarak, hamilelik sürecinde annenin sigara içmesi, gebelikte kilo alımı, emzirme süresi ve 3 yaşına kadar olan dönemde bebek-çocuk uykusu gibi değiştirilebilir dört faktörün obezite gelişimi üzerindeki etkisini modellemiştir.

Bu dört faktörde en uygun seviyeye sahip olan çocuklar (hamilelik sürecinde anneleri sigara içmeyen ve fazla kilo almayan, en az bir yıl emzirilen ve ortalama bir gecede en az 12 saat uyku uyuyan) arasındaki tahmin edilen aşırı kilolu olma hali yüzde 6 olmuştur.

Diğer yandan dört faktörün tamamında olumsuz düzeye sahip olan çocuklar arasında, 3 yaşında aşırı kilolu olma ihtimali yüzde 29’dur. Elde edilen bu aralık değerleri, hedeflenen müdahalelerin, çocukluk çağı obezitesini ve ilerleyen dönemlerdeki sonuçlarını önemli ölçüde azaltabileceğini göstermektedir.

Bebeklerde obezite nasıl önlenir?

Hamilelik ve hamilelik öncesi sağlıklı davranışlar bebeklerde obezite için önlem olabilir..

Gebelik öncesi ve hamilelik sırası rahimde geçirilen dönemde beslenme ve diğer yaşam tarzı faktörleri gibi hayat döngüsüne etki eden durumlar, sonrasında doğumda, çocukluk döneminde ve hatta yetişkinlik evresinde bireylerin ağırlığı üzerinde derin etkiler yaratmaktadır.

Bu açıdan, bu dönemler iki nedene bağlı olarak müdahale açısından en uygun zamanlardır. Bu nedenlerden ilki, kadınların hamileliğe hazırlık sürecinde ve hamile kaldıkları sırada sağlıklı bir bebeğe sahip olma olasılıklarını arttırmak için yaşam tarzı değişiklikleri yapma konusunda daha istekli olabilirler. Yanı sıra, doğumdan sonra birçok kadın sağlıklı bir bebek yetiştirmek için hayatlarında önemli değişiklikler yapmaya hazırdır.

Bebeklerde Obeziteyi Önlemek için Öneriler

İşte, klinik tedavi uzmanlarının, doğurganlık çapındaki kadınlara kendi sağlıkları ve çocuklarının daha iyi yetişmesi, ayrıca, bebeklerde obezite salgınının sınırlanması için verdikleri 5 önemli mesaj:

  1. Hamilelik öncesi sağlıklı bir kilo potansiyeline sahip olmaya çalışın.
  2. Hamilelik süresince sigara içmeyin.
  3. Hamilelik sırasında, makul derecede kilo almayı hedefleyin.
  4. Emzirin. (Tercihen 4–6 ay süresince başka sıvılar olmaksızın ve en az 12 ay süreli olarak emzirme önerilmektedir.)
  5. Bebeğin yaşamının ilk birkaç yılında, yeterli seviyede uyumasını sağlayın.

Referanslar

    1. Barker DJ. Mothers, Babies, and Health in Later Life. (Anneler, Bebekler ve İleri Yaşam Sürecinde Sağlık) Edinburgh; New York: Churchill Livingstone, 1998.
    2. Barker DJ. The developmental origins of adult disease. (Yetişkin hastalığının gelişimsel kökenleri) J Am Coll Nutr. 2004; 23:588S-595S.
    3. Oken E, Levitan EB, Gillman MW. Maternal smoking during pregnancy and child overweight: systematic review and meta-analysis. (Hamilelik döneminde annenin sigara içmesi ve çocuk şişmanlığı: sistematik inceleme ve meta-analiz.) Int J Obes. (Lond) 2008; 32:201-10.
    4. Institute of Medicine. Nutrition during pregnancy: part I: weight gain, part II: nutrient supplements. (Gebelikte Beslenme: Bölüm I: Kilo Artışı, Bölüm II: Besin takviyeleri) Washington, D.C.: National Academy Press, 1990.
    5. Oken E, Taveras EM, Kleinman KP, Rich-Edwards JW, Gillman MW. Gestational weight gain and child adiposity at age 3 years.( Gestasyonel kilo alımı ve 3 yaşındaki çocuk adipozitesi) Am J Obstet Gynecol. 2007; 196:322 e1-8.
    6. Ludwig DS, Currie J. The association between pregnancy weight gain and birthweight: a within-family comparison. (Gebelikte kilo alımı ile doğum ağırlığı arasındaki ilişki: aile içi karşılaştırma) Lancet. 2010; 376:984-90.
    7. Institute of Medicine. Weight gain during pregnancy: reexamining the guidelines. (Hamilelikte kilo alma: kılavuzların yeniden incelenmesi) Washington, D.C.: National Academy Press, 2009.
    8. Gillman MW, Rifas-Shiman S, Berkey CS, Field AE, Colditz GA. Maternal gestational diabetes, birth weight, and adolescent obesity. (Gebelik dönemi gestasyonel diyabet, doğum ağırlığı ve ergenlik dönemi obezitesi) Pediatrics. 2003; 111:e221-6.
    9. Parsons TJ, Power C, Logan S, Summerbell CD. Childhood predictors of adult obesity: a systematic review. (Çocuklukta yetişkinlerin obezitesinin öngörücüleri: sistematik bir gözden geçirme) Int J Obes Relat Metab Disord. 1999; 23 Suppl 8:S1-107.
    10. Rogers I. The influence of birthweight and intrauterine environment on adiposity and fat distribution in later life. (Doğum ağırlığı ve rahim içi ortamın sonraki yaştaki yağ dağılımı ve yağ dağılımı üzerine etkisi) Int J Obes Relat Metab Disord. 2003; 27:755-77.
    11. Hillier TA, Pedula KL, Schmidt MM, Mullen JA, Charles MA, Pettitt DJ. Childhood obesity and metabolic imprinting: the ongoing effects of maternal hyperglycemia. (Çocuklukta obezite ve metabolik baskı: maternal hipergliseminin devam eden etkileri) Diabetes Care. 2007; 30:2287-92.
    12. Gillman MW, Oakey H, Baghurst PA, Volkmer RE, Robinson JS, Crowther CA. Effect of treatment of gestational diabetes mellitus on obesity in the next generation. (Gestasyonel diabetes mellitus tedavisinin sonraki kuşaktaki obezite üzerine etkisi) Diabetes Care. 2010; 33:964-8.
    13. Whitaker RC. Predicting preschooler obesity at birth: the role of maternal obesity in early pregnancy. (Doğumda anaokulu obezitesini öngörmek: erken gebelikte maternal obezitenin rolü) Pediatrics. 2004; 114:e29-36.
    14. Gillman MW. Developmental origins of obesity. (Obezitenin gelişimsel kökenleri) In: Hu FB, ed. Obesity Epidemiology. New York: Oxford University Press, 2008; 399-415.
    15. Baird J, Fisher D, Lucas P, Kleijnen J, Roberts H, Law C. Being big or growing fast: systematic review of size and growth in infancy and later obesity. (Büyük olmak veya hızlı büyümek: bebeklik döneminde ve sonrasında obezite boyutunun ve büyümesinin sistematik olarak gözden geçirilmesi) BMJ. 2005; 331:929.
    16. Harder T, Bergmann R, Kallischnigg G, Plagemann A. Duration of breastfeeding and risk of overweight: a meta-analysis. ( Emzirme süresi ve şişmanlık riski: meta analizi) Am J Epidemiol. 2005; 162:397-403.
    17. Arenz S, Ruckerl R, Koletzko B, von Kries R. Breast-feeding and childhood obesity-a systematic review.( Emzirme ve çocujluk çağı obezitesi: sistemtik araştırma)  Int J Obes Relat Metab Disord. 2004; 28:1247-56.
    18. Owen CG, Martin RM, Whincup PH, Smith GD, Cook DG. Effect of infant feeding on the risk of obesity across the life course: a quantitative review of published evidence. (Bebek Beslenmesinin Yaşam Süresinde obezite riski üzerine etkisi: yayınlanmış kanıtların nicel bir incelemesi.) Pediatrics. 2005; 115:1367-77.
    19. Patel SR. Reduced sleep as an obesity risk factor. (Azaltılmış uyku obezite risk faktörü)  Obes Rev. 2009; 10 Suppl 2:61-8.
    20. Taveras EM, Rifas-Shiman SL, Oken E, Gunderson EP, Gillman MW. Short sleep duration in infancy and risk of childhood overweight. (Bebeklik döneminde kısa uyku süresi ve çocukluk dönemi nde şişmanlık) Arch Pediatr Adolesc Med. 2008; 162:305-11.
    21. Nevarez MD, Rifas-Shiman SL, Kleinman KP, Gillman MW, Taveras EM. Associations of early life risk factors with infant sleep duration. (Erken dönem risk faktörlerinin, bebeklerin uyku süresi ile ilişkisi)  Acad Pediatr. 2010; 10:187-93.
    22. Gillman MW, Rifas-Shiman SL, Kleinman K, Oken E, Rich-Edwards JW, Taveras EM. Developmental origins of childhood overweight: potential public health impact. (Çocuklarda aşırı kilonun gelişimsel kökenleri: potansiyel halk sağlığı etkileri)  Obesity (Silver Spring). 2008; 16:1651-6.

Sonuç olarak;

Bebeğim çok kilolu, obez bebeklerde beslenme nasıl olmalı? Diyorsanız bu bilimsel makale, size yol gösterici olabilir. Tabii ki çocuk doktorunuza danışmadan böyle bir program uygulamayınız lütfen.

Gebelik esnasında nasıl bir beslenme, bebeklerde obezite hastalığını ve oluşumunu engeller? Hamilelik esnasında, sağlıklı beslenmenin yollarını arayanlar için de, bu tarz sorulara cevap aramaya çalıştık.